తిరుమల రామచంద్ర
‘హంపి నుంచి హారప్పా దాక’ …స్వీయ చరిత్ర

“చలంతి గిరయః కామం
యుగాంత పవనాహతాః
క్రుచ్చ్రే పి న చలత్వేవ
ధీరాణా నిశ్చలం మనః “
(ప్రళయ కాలంలో పెనుగాలులు వీచినప్పుడు పర్వతాలు కూడా చంలించిపోతాయి . కాని ఎంతటి కష్ట కాలంలోనూ ధీరుల మనస్సు చలించనే చలించదు. )
మాకు బళ్లారి , అనంతపురం జిల్లాలలో శిష్య సంచారం ఉండేది . మా నాయనగారు శిష్య సంచారం వెళ్ళడం నేను చూడలేదు . గాని , మా తాతగారు వెళ్ళడం నాకు తెలుసు . ఒకటి రెండుసార్లు నేనూ ఆయన వెంట వెళ్లాను . ఆ సంచారం హడావుడి చాల ఉండేది . శిష్యులు విశేష కార్యాలకు , ఏమైనా ఆస్తిపాస్తుల తగాదా పరిష్కారాలకు మా తాతగారిని పిలిపించేవారు . ఆయన అట్టహాసంతో బయలు దేరేవారు .
మాకు ఒక మామూలు వ్యవసాయ ఎడ్ల బండి , ఒక ఒంటెద్దు బండి , ఒక పెట్టె బండి ఉండేవి . దొడ్లో నాలుగు దుక్కి ఎడ్లు , నాలుగు ఆవులూ ఉండేవి . పెట్టె బండికి కట్టే మైసూర్ ఎడ్లు , పొడుగాటి మోరలు ఒక దానివైపు మరొకటిగా వంపు దిరిగిన అందమైన కొమ్ములు , కొమ్ముల కొనకు ఇత్తడి పొన్నులు . ప్రయాణ సమయంలో మెడలో గజ్జెలు గంటల పట్టెడ , తెల్లటి దేహంతో చాల అందంగా ఉండేవి . మహా వేగంగా వెళ్ళేవి . పెట్టె బండిలో ఇప్పటి జీపులోలాగ నాలుగు వైపులా కూర్చోడానికి బల్లల అమరిక , అడుగున గడ్డి , తౌడు , పొట్టు వేసే భోషాణం వంటి పెట్టె , అవసరమైతే పడుకోవడానికి బళ్ల కూర్చు , గట్టి కప్పు , ఎదుట రెండు లాంతర్లు పెట్టడానికి ఇత్తడి చట్రాలు , తోలే వాడికి కూర్చోవడానికి బల్ల .
ఈ విధంగా గుర్రపు బగ్గీలానే ఉండేది . ఆరేడుగురు తాపీగా కూర్చోవచ్చు . మధ్యన ఒకరిద్దరు పడుకోవచ్చు . బండికి రెండు వైపులా తలుపులున్న రెండడుగుల కిటికీలు . ముందొక కిటికీ , వెనుక తలుపు మూసినా గాలి రావడానికి తలుపులకు పై భాగాన కిటికీలు . ఎంతో ముచ్చటగా వుండేది . ముందు వెండి డవాల్ బంట్రోతు నడిచేవాడు . డవాల్ పై “శ్రీ మద్రాజాధి రాజ పరమేశ్వర విజయనగర సార్వభౌమ గురుస్వామిగళు “ అని కన్నడంలో బిరుదావళి మాకే .ఎక్కడికి వెళ్ళినా , ఏ దేవాలయంలోనో – హనుమంతుని దేవాలయంలో విడిది ఏర్పాటయ్యేది . మా వెంట ఒకరు మా బంధువులలోని వారు సహాయంగా వచ్చేవారు . ఆయనే వంట , వడ్డన చేసేవారు . మా అమ్మ వెంట వెళ్లేట్లయితే ఆమె వంటా వడ్డన చేసేది . మేము సంచారంలో ఉన్నన్నినాళ్ళూ , దినమూ శిష్యులకు ప్రసాదంగా పిండి వంటలు వండాలి బొబ్బట్లు , పూర్ణ కుడుములు , వడలు , అతి రసాలు , పులి హోరా , చక్కెర పొంగలి , ఉప్పు పొంగలి , దధ్యోదనం మొదలయినవి . పచ్చళ్ళు చిప్పలలో పెట్టి వాసెన కట్టి , పట్టు గుడ్డగాని , ధావళి వంటి నార గుడ్డ గాని చుట్టి వెంట తీసుకొని వెళ్లే వారు . ఎక్కువ రోజులు ఉండవలసి వస్తే .
ఒక మారు ‘నారాయణ దేవరకెరే “ అనే గ్రామానికి మా తాతగారి వెంట సంచారం వెళ్లాను పెట్టె బండిలో . నాకు ఆరేళ్లుంటాయి . నారాయణ దేవరకెరే కమలాపురానికి దాదాపు 25 మైళ్లు దూరంలో ఉందని జ్ఞాపకం . ఇలాంటి ప్రయాణాలకు రాత్రి భోజనం చేసి బయలుదేరడం , ఎడ్లు ఎంత నెమ్మదిగా నడిచినా తెల్లవారుజాముకు గమ్యం చేరుకోవడం మామూలు . రాత్రి ప్రయాణం గనుక అయితే ఆరిపోయిన దివిటీలు కూడా దగ్గర ఉంచుకొనే వారు . క్రూర మృగాలు ఏమైనా వస్తే అంటించి బెదర గొట్టడానికి . ఒకటి రెండు బల్లెలు , బండిలో అడుగున పడేసి పెట్టేవారు . ఆ పద్ధతిలోనే మా నారాయణ దేవరకెరే ప్రయాణం ప్రారంభమైంది .
ఆ దారి ఆ కాలంలో దట్టమైన అడవి . మంచి కంకర బాట . తారు ఇంకా రాలేదు . మేము భోజనం ముగించుకొని దాదాపు తొమ్మిది గంటలకు బయలుదేరి ఉంటాయి . ఒంటి గంటకో , రెండు గంటలకో , దారిలో ఉన్నాము . రెండు వైపులా కీకారణ్యం , మా బండి వెంట మరి రెండు మూడు బండ్లు వస్తున్నాయి . నేను బండిలో నిద్రపోతున్నాను . అకస్మాత్తుగా నాకు మెలకువ వచ్చింది . మా తాతగారు నన్ను పట్టుకున్నారు . మా సహాయకులు కంగారు పడుతున్నారు . నాకు బాగా జ్ఞాపకం ఆ సంఘటన . పెద్ద పులి దారికి అడ్డంగాపడుకుంది . మా అమ్మ పులి , గోవు , పులి గొల్ల పిల్ల వాడు కథలో చెప్పినట్లు అచ్చంగా అట్టే ఉంది . దారి అంతా ఆక్రమించుకుంది . దానిని దాటిపోవడానికి వీలు లేదు . హాయిగా విశ్రాంతి తీసుకుంటూ ఉంది . తల ఎత్తి గంభీరంగా చూస్తున్నది . రెండు కళ్లూ మా బండి దీపాల కన్నా ఎర్రగా వెలిగిపోతున్నాయి . మాకూ దానికీ దూరం దాదాపు ఇరవై గజాలు . మా బండి మొదట్లో నడుస్తుంది . గనుక మా బండి ఆగగానే వెనుక వచ్చే మూడు నాలుగు బండ్లు తోలే వాళ్లు దిగి మా బండి వైపు వచ్చారు . పులి కళ్ళు జ్యోతుల్లాగ వెలుగుతున్నాయి . మా బండి దీపం వెలుతురులో దాని పచ్చని నల్లని చారాల ఒళ్లు మసకమసకగా కనిపిస్తూంది . బళ్ల వాళ్లు అల్లరి చేయబోయేరు . అల్లరికి పులి ప్రాణ భయంతో మన మీద పడితే …? ఒక దూకుతో మా బండిని అది అందుకోగలదు .
మా తాతగారు చాలా తెలివిగలవారు . సమయస్ఫూర్తి మన స్థైర్యం గల వారు . అల్లరి చేయ వద్దన్నారు . కాగడాలు వెలిగించమన్నారు. క్రూరమృగాలు నిప్పు చూస్తే భయపడతాయి . వాటిపైన దాని చేస్తే గాని , సందేహం కలిగితే గాని అవి ఎదురు దాడి చేతాయి . అందులోను పులి , సింహం వంటివి ఎదుట పోట్లాడక వెనుక వాటుగా దెబ్బ తీస్తాయి . ఎదుటి నుంచి ఎవరైనా వస్తే తప్ప మాకు రక్షణ లేదు . పులి ప్రశాంతంగా చూస్తూనే ఉంది . బండి వాళ్లు ఎడ్లను కూడా బలమైనవి . వాటి నొసలు విప్పి వేయమన్నారు . ఎడ్ల నన్నిటిని మా బండి ముందుకు తోలుకొని రమ్మన్నారు . వాటికి కూడా ప్రాణ భయమే !కాని , వాటిలో ఒక గుణం ఉంది . సాధ్యమయినంత వరకు ఆత్మ రక్షణకు ప్రయత్నిస్తాయి . ఎదిరి బలం ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు పారిపోవడమో , పోరాడుతూ చావడమో తప్పదు !
ఎనిమిది ఎడ్లూ మా బండి ముందుకు వచ్చాయి . ఆత్మ రక్షణ కోసం సహజంగానే వ్యూహం పన్నాయి . అర్ధ చంద్రాకారంగా నిలబడ్డాయి . తలలు కొద్దిగా పంచి బుసలు కొడుతూ కొమ్మలు చూపోతూ , చూస్తున్నాయి . పులి శరీరం కొద్దిగా కదిలింది . ఇంతలో కాగడాలు ముట్టించి జనం పక్కగా నిలబడ్డాయి . కేకలు వేస్తే తక్కిన బళ్లలోని పిల్లలు , ఆడవాళ్లు భయపడతారని మా తాతగారు ఆజ్ఞాపించడం వల్ల మరణ భయంతో అంతా ప్రశాంతంగా జరుగుతోంది . పులిని రెచ్చగొట్టే ఏ పని జరగడం లేదు .
ఎడ్లు తమ పైకి పులి పాకితే పొడవడానికి సిద్ధంగా ఉన్నాయి . పులి లేచి నిలబండింది . కాని రోడ్డుకు అడ్డంగానే ఉంది . తోకను భయంకరంగా ఆదిస్తూంది . దాని అశక్తత , దురదృష్టం ఆ తోక విసుర్లలోనే వ్యక్తమవుతోంది . ఎదుట అటూ ఇటూ కాగడాలు , మోహరించిన ఎడ్లు .
పులి ఇటే చూస్తుంది . కాగడాల వెలుగులో దాని ప్రతి చలనమూ కనిపిస్తూంది . అటు పక్కకు గాని ఎదురుగా గాని తల తిప్పనైనా తిప్పడం లేదు . చెవులను మాత్రం ఆడిస్తూంది . దాని కోపమంతా తోక కదలికతోనే కనిపిస్తున్నట్లుగా ఉంది . తోకతో పాటు చూస్తే రోడ్డంతా అదే నిలబడినట్టు కనిపించింది . దాదాపు అరగంట గడిచింది . పులి యిక్ ఊరక ఉండలేక ఒకసారి గాండ్రించింది . ఆ నిశ్శబ్ద నిశీధిలో ఆ గాండ్రింపు ప్రతి ధ్వనించింది . నేను ఉలిక్కి పడ్డాను . మా తాతగారు , సహాయకులు నన్ను పట్టుకున్నారు. ఎడ్లు మరింత చురుకుగా చూస్తూ ఏ మాత్రమూ సందు లేక నిలబడి బుసలు కొడుతున్నాయి . ఆ గాండ్రిం పునకు ఒకటి రెండు ఎడ్లు మూత్ర విసర్జన చేసినట్టు గుర్తు . అయినా కొమ్ముల అర్ధ వలయం నుంచి వెనుకకు తగ్గ లేదు .
ఒక గంట గడిచింది . ఎదుటి నుంచి రెండు వస్తున్నట్లు చప్పుడయింది . పులి నెమ్మదిగా అడుగులు వేసుకుంటూ పక్కన అడవిలోకి వెళ్లిపోయింది . ఎడ్లు మాత్రం చాలా సేపు అట్లాగే నిలబడ్డాయి . పక్క నుంచి దెబ్బ తీస్తుందేమో నని కొమ్ములు మారుస్తూ , పులి వాసన దూరమయ్యే వరకూ అవి సహజ స్థితికి రాలేదు . రాత్రి రెండు దాటి వుంటుంది . అలజడి తగ్గింది .

మా తాతగారు బండి దిగి మా బండి ఎడ్ల వీపులు నిమురుతూ మూపులు తట్టారు . అవి గోముగా మోరలు ఎత్తి మా తాతగారి వైపు జరిగాయి . ఆయన వాటి గంగ డొల్లను తడుముతూ ముద్దు చేశారు . ఎంత ముచ్చటయిన దృశ్యం ! నా కోసం తాతగారు అంత వరకు బండి దిగలేదు . నేనూ దిగి వాటి ముందు నిలబడ్డాను . అవి నా చేతులు నాకుతూ ఉంటె నేను భయంతో , ఆనందంతో ఏదో చెప్పరాని ఆవేశంతో ఉక్కిరిబిక్కిరి అయ్యాను .
ఎడ్లను మళ్లీ బండ్లకు కట్టారు . దివిటీలు మాత్రం ఆర్పలేదు . కొందరు దివిటీలతో కొంత దూరం బండ్ల వెంట నడిచారు . సూర్యోదయానికి గాని మేము నారాయణ దేవరెకే చేరలేకపోయాము .
మా తాతగారి వ్యూహ రచనా చతురత , మనసూ నిబ్బరం శిష్యులు విన్నారు . ఆయనపై వారికి గౌరవం ఇనుమడించిందని వారి మాటలు , చేతల వల్ల నేను గ్రహించాను . అందరూ నన్ను “సన్న సామేరు (చిన్న స్వాములు ) అదృష్టవంతులు “ అన్నారు . విడ్డూర మేమిటంటే కష్ట పడింది నేను తప్ప అందరూ . కాని నేను అదృష్టవంతుణ్ణి !!
“బహూనా మల్ప సారాణాం
సమవాయో దురత్యయః
త్రునై ర్విధీ యతే రాజ్జుహ
బధ్యతే తేన దంతినః “
(బలహీనులయినా చాల మంది ఐక్యమత్యంతో కలిసికట్టుగా వుంటే , వారిని జయించడం కష్టం , గడ్డు పోచలతో తాడు పెనుతారు . ఆ తాడుతోనే ఏనుగులను కటి వేస్తారు . )

సేకరణ : ‘హంపి నుంచి హారప్పా దాక’ …స్వీయ చరిత్ర

———–